Artykulacja głoski r, gdzie mamy do czynienia z pionizacją i precyzyjnymi ruchami apexu, jest bardzo trudna, dlatego dźwięk ten pojawia się w systemie fonologicznym jako jeden z ostatnich. Z reguły jest to czas między 5 a 6 rokiem życia. Czasami wymawiają ją dzieci 4-letnie. Zanim głoska pojawi się w dojrzałej postaci jest zastępowana l (lowel, lęka, mandalynka) bądź j (sejnik, kopajka, majchewka). Może być również opuszczana lub deformowana.
Do artykulacji tej głoski potrzebny jest sprawny i silny język. Prawidłowa realizacja ma miejsce wówczas, gdy szeroki język uniesie się tak aby jego boki przylegały do górnych zębów, a koniuszek dodatkowo wibruje przy wałku dziąsłowym.
Doświadczenie pokazuje, że w wieku przedszkolnym duża grupa dzieci boryka się z wymową tej głoski. Do podstawowych nieprawidłowości zaliczamy:

• mogirotacyzm – opuszczanie głoski r w wyrazach
• pararotacyzm – zastępowanie głoski r łatwiejszymi odpowiednikami, z reguły l, j
• rotacym właściwy – następuje zmiana miejsca artykulacji co prowadzi do również do zmiany brzemienia głoski; najczęściej spotykanie deformacje to:
  • rotacyzm języczkowy – artykulacja polega na drganiu języczka będącego zakończeniem podniebienia miękkiego, język jest bierny,
  • rotacyzm policzkowy – inaczej boczne, podczas realizacji strumień powietrza wprawia w drgania policzki
  • rotacyzm wargowy - podczas realizacji wibrują wargi lub tylko górna warga
  • rotacyzm zębowy – drga czubek języka wsunięty między zęby
  • rotacyzm krtaniowy - krtaniowa artykulacja głoski r, zbliżona do k krtaniowego,
  • rotacyzm podniebienny – podczas artykulacji drga całe podniebienie miękkie rotacyzm gardłowy - powstaje między nasadą języka a tylną ścianą gardła (brzmieniowo podobne do wymowy francuskiego dźwięku r)

Przyczyn nieprawidłowej wymowy może być dużo:

• nieprawidłowa budowa aparatu artykulacyjnego (krótkie wędzidełko, nieprawidłowe napięcie mięśniowe, przerośnięty język),
• trudności w obszarze analizatora słuchowego (zaburzenia słuchu fonemowego, nieprawidłowy słuch)
• niewłaściwe wzorce w otoczeniu dziecka

Reasamując, przed 6 rokiem życia dziecko może nie wymawiać głoski r i -jeżeli jest ona substytuowana na l - nie jest konieczne rozpoczynanie terapii. Brak tej głoski u mniejszych dzieci jest normą i nie powinien stanowić dla rodziców powodów do obaw. Nie należy wymagać od 3- czy 4-latków aby próbowały wymawiać ten dźwięk, bowiem ich aparat artykulacyjny może jeszcze nie być dostatecznie rozwinięty, co za tym idzie łatwo w tej sytuacji doprowadzić do deformacji.
Jeżeli zaś nasz maluch wymawia głoskę r, ale jego sposób artykulacji odbiega od ogólnie przyjętego wzorca, jest zniekształcony, powinniśmy zacząć pracę niezależnie od wieku.

Ćwiczenia przygotowujące do artykulacji głoski R:

• Kląskanie jak konik
• Przesuwanie językiem po górnych zębach (wewnętrzna i zewnętrzna część)
• Wypychanie policzków językiem (na zmianę)
• Przy otwartej buzi unoszenie języka unosi się do wałka dziąsłowego i opuszczanie
• Unoszenie szerokiego języka za górne zęby
• Przytrzymywanie czubkiem języka np. kawałka chleba, bułki przy wałku dziąsłowym
• Dotykanie czubkiem języka górnym zębów po kolei – liczenie ząbków
• Przesuwanie szerokiego języka od górnych zębów w tył po podniebieniu
• Zlizywanie np. kremu czekoladowego z zębów górnych, górnej wargi
• Naśladowanie ssania cukierka czubkiem języka
• Przeciskanie języka między zbliżonymi zębami
• Uderzanie czubkiem języka po wałku dziąsłowym z jednoczesnym wymawianiem ttttt…, ddddd…. tdtdtd…., tdntdn….
• Unoszenie szerokiego języka do górnych dziąseł i wydmuchiwanie w tej pozycji powietrza z jednoczesnym wymawianiem t (powietrze powinno przechodzić przez środek języka)

Bibliografia:
Antos D., Demel G., Styczek I., Jak usuwać seplenienie i inne wady wymowy, WSiP, Warszawa 1978
Cieszyńska J., Metody wywoływania głosek, Kraków 2003
Demel G., Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, WSiP, Warszawa 1998
Juszczak – Guca J., Bliżej przedszkola, marzec 2009